Türkiye’de Kaç Dil Var? içeriğini buradan dinleyebilirsiniz.
İçerik Özeti
Bu yazıda dil ve düşünce arasındaki ilişkiden söz edecek bunun kültürü nasıl etkilediğini anlatacak, Türkiye’de kaç dil var? sorusuna yanıt vermeye çalışacağız.
Dil yalnızca bir iletişim aracı değil aynı zamanda bir düşünce sistemidir. Humboldt’a göre, insan kavramlarla düşünür kavramlarsa belleğimize sözcüklerle girer. Dolayısıyla sözcük varlığımız ne kadar büyürse kavramsal belleğimiz de o kadar büyür ve daha derinlikli ve çok yönlü düşünme becerisi elde ederiz. Gerçekten de sözcükler olmadan bir şey tasarlayamadığımızı fikir yürütemediğimizi görürüz.
Dil ile düşünce arasındaki ilişki yalnızca sözcüklerle sınırlı değildir. Dünyadaki her dil aşağı yukarı benzer bir biçimde özne, yüklem ve nesne ögelerinden oluşur. Farklı dillerde yalnızca bu ögelerin yerleri değişir. Söz gelimi İngilizce’de I play football tümcesindeki gibi özne – yüklem – nesne biçiminde bir diziliş varken Türkçe’de Ben futbol oynarım tümcesinde olduğu gibi özne – nesne – yüklem biçiminde bir sıralama vardır. Bu o dili anadili olarak konuşan insanların kültürlerinde eylemleri mi nesneleri mi önemsediğine ilişkin ipuçları yakalamanızı bile sağlayabilir. Her dilde farklı zaman kiplerinin bulunması da bu farklılıklara verilebilecek örneklerdendir.
Dil ve kültürse birbirine içkin kavramlardır. Dil, kültürü kültür dili etkilemektedir. Bir dildeki deyimlere ya da atasözlerine bakmak o kültüre ilişkin çokça fikir edinmenizi sağlayabilir. Söz gelimi Türkçe’de hiçbir dilde olmadığı kadar çok akrabalık belirten sözcük ve renk adı vardır. Bu bizim bahara ve akrabalık ilişkilerine önem verdiğimizi bu yüzden mevsim ve akrabalığa ilişkin kavram alanlarını geniş tuttuğumuzu gösterir. Her bir dil ayrı bir kültürü ve düşünce sistemini ifade eder. Biz bu yüzden az konuşucusu olan dillerin yok olmasını istemeyiz. Çünkü her dil dünyaya yeni bir düşünme sistemiyle bakma aracıdır. Türkiye topraklarında da birçok dil bulunmaktadır.
TÜRKİYE’DE KAÇ DİL VAR?
Türkiye’de elbette İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca gibi diller de öğretilmekte ve konuşulmaktadır. Ancak Türkiye’de kaç dil var? sorusuna anadili konuşucuları açısından bakıldığında dünyanın en büyük dil veri tabanlarından biri olan Ethnologue’ya göre Türkiye Cumhuriyeti topraklarında kayda değer bir biçimde 10 dil konuşulmaktadır.
Bunlar:
1) Türkçe
2) Gagavuzca
3) Çerkesçe
4) Domari
5) Süryanice
6) Zazaca
7) Lazca
8) Turoyo
9) Hertevince
10) Kürtçe’dir.
Kısaca açıklayalım.
1) Türkçe
Türkçe, en büyük dil veri tabanlarından biri olarak bilinen Ethnologue’a göre anadili olarak konuşanların sayısına göre 85 milyona yakın konuşucusuyla yeryüzünde anadili olarak konuşulan 14. dil konumundadır. TDK’nin çıkardığı “Büyük Türkçe Sözlük”e göre de atasözleri, söz grupları, terimler, yerler ve kişi adları da dahil olmak üzere 620 bine yakın Türkçe sözcük bulunmaktadır.
2) Gagavuzca
Kökenlerine ilişkin şurada detaylı açıklamaları bulacağınız Gagavuzlar aslında Balkanlar’da yaşayan Hristiyan Türk topluluklarını ifade etmektedir. Ülkemizdeki Rumeli ağzına büyük benzerlik taşıyan bu dil UNESCO tarafından tehlikede olan diller kategorisinde yer almaktadır ve Trakya’da konuşucuları bulunmaktadır.
Türkiye’de kaç dil var? sorusunun yanıtlarından biri olan Gagavuzlar’ın konuşucularını temsilen
3) Çerkesçe
Ülkemizde bulunanı Adigece ya da Batı Çerkesçesi olarak adlandırılır. Yıllar önce Osmanlı topraklarına sürülen Çerkezler tarafından konuşulur. Geçmişte Arap ve Latin harflerini kullanmış olsalar da bu dilin alfabesi bugün Kiril alfabesidir.
4) Domari
Roma halklarından biri olan Domlar, Hindistan menşeili bir topluluktur ve Roma’nın bünyesindeki etkin bir grubu ifade ederler. Bugün Ortadoğu Çingenecesi ya da Domari olarak bilinen dili konuşurlar. Ancak genç nesil başka kültürlerin de etkisiyle Domari’den neredeyse tamamen uzaklaşmıştır. Domların yalnızca %20’si günlük iletişimlerinde Domari dilini kullanmaktadır.
5) Süryanice
Süryaniler Mezopotamya’dan dünyaya yayılmış ve sonra Hristiyanlığı seçmiş bir topluluktur. Dünyada 3,5 milyonu aşkın Süryani bulunmaktadır ve 25 bin kadarı da Türkiye’de bulunmaktadır. Yoğunlukta olduğu Urfa ve çevresinde Süryanice etkin bir biçimde konuşulmaktadır.
6) Zazaca
Zazalar İran haklarından biridir. 80 darbesinden sonra büyük bir bölümü Avrupa’ya göç etse de dünyadaki yaklaşık 4 milyon Zaza’nın bir milyonu Türkiye’de yaşamaktadır. İslamiyet inancına sahip Zazalar’ın bir bölümü Sünni bir bölümü ise Alevidir. Zazaca ise iran dillerine ait eskil özellikleri de olan gelişmiş bir dil görünümü sergilemektedir.
7) Lazca
Lazlar çoğunluğu Doğu Karadeniz’de olmak üzere Gürcistan ve Türkiye topraklarında yaşayan etnik bir gruptur. Konuştukları dil ise Lazca’dır. UNESCO Lazcayı yok olma tehlikesi bulunan diller arasında saymaktadır. Laz alfabesinin ise kaynaklara göre yalnızca 80 – 90 yıllık bir geçmişi, vardır.
8) Turoyo
Türkiye’de anadili olarak konuşulan diller arasında sayılan Süryanice’nin çağdaş batı lehçesidir.
9) Hervetince
Konuşan sayısı yalnızca 1000 kadar kalan bu dil UNESCO tarafından “son derece tehlike altında olan” dil olarak ilan edilmiştir. Arami dillerinden olan bu dili eksiksiz ve yetkin bir biçimde konuşabilen kişi sayısının ise bir elin parmaklarını geçmediği belirtilmektedir.
10) Kürtçe
Kürtçe; Türkiye, Irak, İran ve Suriye gibi bölgelerde konuşulur. Türkiye’de konuşulan Kürtçe Kurmançça adlı koludur. Kürt dilleri kollarına ve bulunduğu yerlere göre Latin, Kiril ya da Arap harfleriyle yazılır.
Sonuç
Ethnologue’nın sloganının güzelce somutladığı üzere “Hiçbir dil önemsiz değildir.” Yok olan her dil belleğimizden kopup giden bir insan deneyimini yansıtmaktadır. Her dil dünyaya yeni bir bakış açısıyla bakmayı sağlar. Dillerin yok olması demek, düşünsel açıdan fakirleşmek ve tektipleşmek demektir.
Diller
Umarım Türkiye’de kaç dil var? Sorusuna yanıt verebilmiş, ülkemizin kültürel zenginliklerine dikkat çekmiş ve insanlığın soyut mirasına neden sahip çıkmamız gerektiğine ilişkin farkındalık yaratabilmişizdir.
Yorum yazmanız, düşüncelerinizi paylaşmanız bizi çok mutlu eder. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere.