Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer İncelemesi – Yalvaç Ural

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer kitabının incelemesini buradan dinleyebilirsiniz.

İçerik Özeti

İçerikte Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer kitabı özeti sunulacak, kitabın konusundan söz edilecek ve Yalvaç Ural kimdir? sorusu yanıtlanacaktır.

Otuzuncu yaşına adım atmış bir insan olarak çocuk kitapları okumaya bayılırım. Hele çocukluğumdan tanıdığım Yalvaç Ural gibi yazarların kitaplarını elime almak beni çok mutlu eder. Bakkala koşa koşa Miço almaya gittiğim yılları anımsarım.

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer kitabına da bu duygularla başladım. Yalvaç Ural’ın gazete ve dergi yazılarında bile dili ne kadar özenli kullandığını fark ettim… Ama bu belirlemeleri incelemenin ilerleyen sayfalarına saklayalım. Şimdi gelin Yalvaç Ural Kimdir? onu tanıyalım.

Yalvaç Ural Kimdir?

1945’te memur bir babanın ve yazılarında da sıkça söz ettiği üzere öğretmen bir annenin oğlu olarak dünyaya gelen Yalvaç Ural, Türk çocuk yazınının en saygın ve prestijli yazarlarından biri. Kitapları onlarca dile çevrilmiş, ünü ülkemizin sınırlarını aşmış bir insan.

Yalvaç Ural, babasının ve annesinin mesleği nedeniyle çocukluğunu Anadolu’nun farklı kentlerinde ve ilçelerinde geçirmiş ancak lise öğrenimini İstanbul’da önce Kabataş’a daha sonra Atatürk Lisesine giderek tamamlamış.

Lise öğreniminden sonra doğrudan Milliyet Gazetesi’nin yolunu tutan Ural, Milliyet Gazetesi’ndeki işleri başta olmak üzere birçok farklı yayımeviyle birçok farklı çocuk dergisi çıkarmış. Ancak ona asıl ününü getiren yapıtları 90’lı yılların ortalarında kaleme almış. Söz gelimi Gölcüğün Küçük Avcıları öyküsü 96 yılında Oxford Üniversitesi’nin dikkatini çekmiş ve seçkilerinde yer verilmiş.

Ancak dünyaca tanınmasını ve büyük satış rakamlarına ulaşmasını sağlayan gelişme Feridun Oral’ın resimlediği Korkuluğun Kalbi kitabının Almanca baskısının Avusturya ve Almanya’da en çok satan kitaplar listesinden uzun süre inmemesiyle olmuş.

Kitapları Avrupa’da o kadar çok sevilmiş ki Sihirli Pabuçlar, Hollanda’da bir televizyon tarafından 10 bölümlük bir çizgi filme bile çevrilmiş. Ardından TRT de aynı anlatıyı 27 bölümlük bir çizgi filme çevirterek bunu Türkiye’de yayımlamış ve İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya televizyonlarına satmış.

Tarihle talihin yetenekle buluşması enderdir sevgili okur. Bu kadar nitelikli çocuk yapıtlarının popülerleşmesi de dünya çocukları için sevindirici bir gelişmedir. Yalvaç Ural’ın duyarlı kimliği bu popülariteyi hep iyi yönde kullanmış ve dünyanın ilk Çingenece çocuk kitabını yayımlamasını da böyle sağlamıştır. Gani ile Sali adındaki iki yoksul Çingene çocuğun öyküsünü anlatan Müzik Satan Çocuklar kitabı Makedonya da dahil olmak üzere birçok farklı ülkede birçok farklı dilde yayımlanmış.

Bugüne kadar çıkardığı yirminin üzerinde çocuk dergisi ve altmış beşin üzerinde çocuk kitabıyla hayli üretken bir yazar olan Yalvaç Ural’ın adını kedisinden alan Marsık Yayımevi adında bir yayımevi ve buradan çıkan kitapları okurlarıyla buluşturduğu Yalvaç Abi Kitabevi adında bir de kitabevi vardır.

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer Özeti

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer, Yalvaç Ural’ın daha önce farklı gazete ve dergilerde yazdığı ilginç yazılardan oluşan bir derleme. Denemeden eleştiriye, eleştiriden anıya kadar farklı metin türlerinden onlarca örnek var içinde. İçerik olaraksa ıspanağı neden yoğurtla yediğimizden tutun da ellerimize neden kına yaktığımıza ilişkin birbirinden ilginç onlarca örnekle dolu.

“Yıllar önce, kınayla ilgili bir araştırma yapmış ve elleri boyayan bunca bitki varken neden kınanın seçildiğini araştırmıştım. Sonra öğrendim ki bütün gün tarlada, bahçede elleriyle, yalınayak çalışan insanlar, el ve ayaklarını deri hastalıklarından, mantarlardan korumak, kesik ve yaraların mikrop kapmasını engellemek için kına yakıyorlarmış.” – Sayfa 18

Şafak Pavey’le çocukken tanışması da çok ilginç mesela. Bunun dışında gene aşağıdakine benzer birbirinden farklı metin türlerinde

“Bir gün yoksul bir köylü

Söğüt ağaçlarının

Altına oturmuş

Dua ediyormuş.

“Tanrım,

Bir dileğim var senden

Eğer olursa

Tam dokuz gün

Uyumadan sana

Dua edeceğim.” diyormuş.

Ve günü gelmiş.

Dileği olmuş

Yoksul köylünün.

Tam dokuz gün de

Uyumadan dua etmiş.

Ama

Dokuzuncu günün akşamı

Yorgunluktan

Kapanıvermiş gözleri…

Ve sabaha dek uyuyuvermiş.

Ertesi gün

Öfke içinde uyanmış

Yoksul köylü.

Lanetler yağdırmış

Gözlerine

Ve yetinmeyip

Kesmiş gözkapaklarını

Kötülük ettikleri için

Kendisine.

İki küçük et parçası

Koparılmış

Kelebek kanatları gibi

Düşmüşler yere;

Bir yıl sonra da

Bir ot sürgün vermiş

Gözkapaklarının

Düştüğü yerden;

Yeşil,

İnce yapraklı

Bir ot.

Düştüğü kaptaki

Kaynayan suyu

Köylünün gözlerinden akan

Kanlar gibi

Kırmızıya boyuyormuş hemen.

İşte insanlar o günden sonra

Bu kırmızı suyu

Kutsal sayıp

Şekerle içmişler.

Adına da “çay” demişler.

Ama çok içenlerin

Bir türlü uyku girmemiş

Gözlerine.

Geceleri uykusuz geçirmişler hep.

O yoksul köylünün

Yerine.”

dikkat çekici bölümler var. Çocuğunuza dilediğiniz kadar akşam çay içme diyin. Hiçbiri bu bölümdeki kadar etkili ve kalıcı olmaz sanırım. Tüm bu bölümlerin Türkçenin zenginlikleri ve inceliklerini örnekler sağlam bir biçimde yapılandırılması da cabası.

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer Konusu

Çocuk edebiyatı yapıtlarının konusu aynı yetişkin edebiyatında olduğu gibi yaşam gerçekliğidir. Çocuk edebiyatı yapıtlarının tek ayırt edici yanı, konunun işleniş biçimidir. Şiddet mesela sanıldığının aksine elbette çocuk edebiyatının konusu olabilir. Burada önemli olan şiddetin meşrulaştırılmamasıdır. Çocuk edebiyatı yapıtları çocuğu yaşama hazırlar dolayısıyla yaşam gerçekliği içindeki her içerik çocuk edebiyatının da konusu olabilir.

Ölüm de bu konulardan biridir. Çocuk edebiyatı yapıtlarında olması gerekir. Ancak konuyu çocuklara göre işlemek hayli zor olduğu için genelde yazarlar bu konuya yer vermekten çekinir. Halbuki iyi örnekleri ortaya benzersiz yapıtlar çıkmasını da sağlayabilir. Söz gelimi Alman çizer Wolf Erlbruch ölüm konusunu muhteşem işleyen sanatçılardan biridir.

Yalvaç Ural da yazarların dokunmaktan çekindiği baba kaybı gibi bir konuya muhteşem bir incelikle, duyarlı ve estetik bir biçimde değinmiştir. Aşağıdaki pasaj, Babamın masalı ve Taban Vermek adlı metinden.

“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, sivri zekalı bir çocuk yaşarmış dağların en yüksek yerinde. Neyse, Sivri Zeka çok uykucu bir çocukmuş. Azıcık çalışır, sonra da bütün gün uyurmuş. Zaten pek işi de yokmuş. Ara sıra tavuklara ve yarkalara yem vermekmiş görevi. Bu yüzden annesi ona “tavuk çobanı dermiş” dermiş. Sivri Zeka’nın iki de arkadaşı varmış. Gökkuşağı Horoz ile Kara Piliç. Sivri Zeka uykucu ve dalgacı olur da onlar başka türlü mü olur? Onlar da Sivri Zeka’nın uyuduğunu görünce hemen çitin üzerinden atladıkları gibi kırlara kaçarlarmış. Tabi bu arada da meydanı boş bulan Çaylak, saldırıp yargaların, piliçlerin, civcivlerin üzerine, kaptığı gibi götürürmüş kayaların üzerindeki evine.

Bir, iki derken, bakmış ki Sivri Zeka, bütün yargalar tek tek gidiyor, elde hiçbir şey kalmayacak; sonunda, bağlamış bir iple ayaklarından hepsini birbirine. İpin ucuna Kara Piliç’i koymuş, öbür ucuna da Horoz’u. “Gelsin şimdi kaçırsın bakalım!” demiş. Çaylak yine saldırmış yarkalara. Bu kez pençelerini batırmış Kara Piliç’e, bir anda uçurmuş gökyüzünün en yüksek yerine. İpe dizilmiş boncuk taneleri gibi, birbiri ardınca uçmuşlar hepsi gidiyor, yapışıp Horoz’un ayaklarına, çekmek istemiş aşağıya. Ama boşuna… Bir anda o da kendini bulmuş bulutların üzerinde. Aşağıda evler küçücük küçücük görünüyormuş. Sivri Zeka korkudan başlamış bağırmaya: “Aman Kara Piliç!” demiş, “sıkı yapış, taban ver” (“Ayak dire”, “teslim olma”, “sakın bırakma” anlamında). Ama, Kara Piliç değilmiş ki Çaylak’ın ayağından tutan.

Çaylak tutuyormuş Kara Piliç’i ve tabii ki hepsini.

Bende işte aynı o çocuk gibi son günlerde hasta olan babama, “Babacığım lütfen sıkı yapış hayata ve taban ver, bizi bırakma!” diyordum. Ve hastalığını yenmesini, bizimle birlikte kalmasını istiyordum. Oysa onun yapabileceği bir şey yoktu.

O elinden geldiğince direndi. Buna karşın yine de ölüme yenildi. Tutamadı uçan kuşun ayaklarını. Ve bir anda düşüp boşluğa, ayrılıverdi yaşamımızdan.

Onu çok özlüyorum. Ama sizlerin babalarınızın her zaman o kuşun ayaklarını yakalamasını ve bırakmamasını diliyor, hep sizlerle birlikte olmasını temenni ediyorum.”

Bunun dışında farklı metin türlerinde ilginç onlarca metin var kitapta. Bu metinlerin sıralı tam listesi şöyle:

• Merhaba Küçük Kızım Şafak!
• Anne Baba Kandırmacaları
• Bir Bardak Çayın Öyküsü
• Elleri KInalı Çocuk
• Küçük Arkadaşlarımdan İlginç Öyküler
• Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer!
• Babamın Masalı ve “Taban Vermek”
• Sözcüklerle Gelen Mutluluklar
• Büyüyünce Ne Olmak İstersiniz?
• Karne Öyküleri
• Yirmi Yıl Bekleyen Şiir
• Bayram Çocuğu
• Trajik Komik Bir Babaanne Öyküsü ya da “Bumerang Gibi Geri Dönen Yanlış Eğitim”
• Çocukların Önünde Yazışmayalım Hakkı Abi!
• Yeni Bir Masal/Yeni “101 Dalmaçayalı”
• İkinci “Korkma Sönmez”
• Öğretmenim, Bir Annem de Sensin Benim!
• İmza Günü Şenlikleri
• Altından TIR Geçemeyen Köprü
• Şimdiki Büyükler Harika
• Babasız İlk “Babalar Günü”
• Çocuklar ve Kediler
• Dikkat! Yazılı Var!
• Kendini Övmek Ayıptır!
• Kalbimize Kaka Yapan Sanal Kuş!
• Dilimizdeki İlginç ve Anlamsız Sözcük
• Estetik Burunlu Köpek!..
• Belçikalı Konuğumuz Peter’in Gidişi
• “Bence Çok Komik!”
• Müjdat’ın Şakası
• “Sakız Atıcıları”nı Nasıl Bilirsiniz?
• “Güzel Sayfam hoşça Kal, bu Masalı Kuşa Sal!”

Listedeki içeriklerin her birinin farklı metin türlerinde olması aynı zamanda çocukların metin türü farkındalığını da geliştiren bir tercih. Yani çocuk bu sayede bir masalla karşılaştığı zaman ne beklemesi gerektiğini bir denemeden ne elde edebileceğini sezerek öğreniyor ve bu sayede hangi metinleri nasıl anlamlayabileceğine ilişkin bir deneyim de elde ediyor.

Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer Alıntıları

Kitaptan farklı metin türlerinde onlarca ilgi çekici alıntı çizmek olanaklı ancak benim özellikle Yalvaç Ural’ın her çalıştığı yerden ayrılırken paylaştığı tekerleme çok hoşuma gitti.

“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde… Ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallarken; eski hamam içinde, hamamcının tası yoktu. Baltacının baltası, yalanın da ötesi çoktu… Ben de bir şövalye idim kuşlar ülkesinde. Anam ağlar, anamı sallardım. Babam ağlar, babamı sallardım. Derken, babam düştü beşikten, kardeşim hopladı eşikten. Anam kaptı maşayı, babam kaptı meşeyi, dolandırdılar bana dört köşeyi. Anam kaptı yarmayı, Balcı kaptı dolmayı. Dolapta koptu patırtı, yoğurt üstüme atıldı, aklım kaçtı kurtuldu. Az gittim uz gittim, dere tepe düz gittim; altı ay bir güz gittim… Bir de dönüp arkama baktım ki, bir arpa boyu yol gitmişim!.. Açtım gözümü baktım. Ne ordayım ne buradayım, başka bir çocuk parkındayım. Dedim kendi kendime, “Şu yoğurdu sarmısaklasak da mı saklasak, sarmısaklamasak da mı saklasak?” Düşündüm, düşündüm, daldan elma düşürdüm. dala kondu kırk kartal; kartal kalkar dal tartar, dal kalkar kartal tartar. Dilin dönmedi şaşırdım. Bir berbere gittim, danıştım. Berber dedi bana, “Lafı fazla uzatma, masal dediğin zaten maliki, kuyruğu var on iki; kuyruğunda beni var, kulağında çanı var. Masal masal mat atar, dil okur damak atar.” Ambarın kapısı açılır, alaca boncuk saçılır. Limonu böyle keserler, sofraya şöyle sererler. Yoldan geçen mavili çocuk, al yanak bal yanak. Kırmızı balık, suda kal. Mavi çocuk ben gidiyorum, bu masalı kuşla sal. Sakin kimse kalmasın, kara kedi duymasın. Açlık balçık Yalvaç Ural, sen bu sayfadan çık. Unutmayın fııııııııs yok, kimselere tıııısss yok!..”

Yalvaç Ural Kitapları

Yalvaç Ural, görüp görebileceğiniz en üretken yazarlardan biri olabilir. Bir kere yirminin üzerinde dergi çıkarmışlığı var. Yayımladığı kitapların ise altmış beşin üzerinde olduğunu biliyoruz. İnanın tüm bunları sırasıyla yazmak gerçekten çok zor ama internet ve makale taramalarım sonucunda benim derleyebildiklerim şu biçimde

• Zıpırsal Bilmeceler
• Tembel Tenekeler
• Zıpırmatik Bilmeceler
• gözlüklü Zığır Bilmeceler
• Mega Zıpırcık Bilmeceler
• Üçgen Zıpırlar
• Alfabe Boyama
• Sayılar Boyama
• Müzik Satan Çocuklar
• Gözü Boynuz İzi Yaldız
• Sincap
• Yeni Zıpır Bilmeceler
• La Fontaine Orman Mahkemesinde
• Sihirli Pabuçlar
• Sihirli Pabuçlar 2
• Bir Gök Dolusu Güvercin
• Anadolu Efsaneleri
• Dinozor Bilmeceler
• Problemli Apartman Çocuğu
• Kulağımdaki Küçük Çan
• Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer
• Stephan Hawking Herkülü Döver
• Korkulu Bir Gün
• Hormonlu Zıpırlar
• Kayıp Ülkenin Çocukları
• Kahraman Süvariler
• Zip-Zop-Zup
• Kedi Köpek Zıpırları
• Kırmızı Kızlar Çatıları Gizler
• Tekir Noktalama İşaretlerini Öğretiyor
• Büyüklere Kedi Şiirler
• Gölcüğün Küçük Avcıları
• Alucra Çayevi
• Sayılar Boyama
• Mızıkçının Oyunları
• Gak Gak Gubalak Bilmeceler
• Fil Fİlince Kuş Dİlince
• Teneffüs Zıpırları
• Alfabe’nin Türküsü
• Sayıların Dili
• Kırmızılı Çocuk
• Karatavuk
• Korkuluğun Kalbi
• Akıllı Minik ile Obur
• Uçurtmam Çaylak Kuyrukları Yarka
• Sümer Hayvan Masalları
• Kayıp Ülkenin çocuğu
• Hayvanlar Yalan Söylemez
• Mavi Eşek ile Aylak Aslan
• Figüran aslan ile Tahta eşek
• Küçük Ayının Uzun Yolcuğu
• İyi Geceler Bozi
• Hermiyas
• Tembeller Orkestrası
• Küçük Ayı ile Ahlat Ağacı
• Timsahlar Diş Fırçası Kullanmaz
• Kaz Zıpırları
• Mavi Eşek ve Tuzakta İki Kişi
• Troyalı Helena ile Paris
• Başparmak Çocuklar
• Bal Avcısı Küçük Piti
• Mavi Eşek Postlu Aslan
• Mırname
• Gülendam Nenem

Genel Değerlendirme

Ben Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz yer kitabının tüm ortaokul öğrencilerine gönül rahatlığıyla okutulabileceğini düşünüyorum. Eğlenceli yapısı ve kısa metinleriyle çocuklara okuma alışkanlığı kazandıracak türden bir kitap.

Sanırım editörden kaynaklı ya da bilinçli bir tercihle bilemiyorum artık kimi yerlerinde bağlaçtan sonra virgül kullanımı gibi noktalama hataları ve sayıların bitişik yazılması gibi yazım yanlışları var ama genel itibariyle dilimizin atasözleri ve deyimlerini güzel örnekleyen, çocuklara dil sevgisi aşılayan bir özellik taşıyor. Söz gelimi ben “yarka” sözcüğünün pilicin büyüğüne verilen ad olduğunu bu kitaptan öğrendim. Dolayısıyla Yalvaç Ural, Emin Özdemir’in deyimiyle dile tohum ekmeyi iyi biliyor ve bunu çocuk kitaplarında yaptığı için hem çocukları dile karşı duyarlı yetiştiriyor hem de dilimizin zenginleşerek büyümesine katkı sağlıyor.

Kitabın fiziksel özellikleri ise Yapı Kredi Yayınlarına ve özelinde bir çocuk kitabına yaraşır biçimde tasarlanmış. Yeni metinlere geçilmeden önce gerekli boşluk bırakılmış, sayfa yerleşimi ve punto büyüklüğü çocukların düzeyine uygun. Selefonla kaplı kalın karton kapak da hoyrat kullanıma dayanıklı tasarlanmış.

Hem yetişkinlerin hem de çocukların alıp her bulduğu boşlukta bir metnini okumasını tavsiye ettiğim güzel bir çocuk kitabı Temel Reis Ispanağı Yoğurtsuz Yer.

Kaynaklar

https://www.academia.edu/42617754/Makedonyada

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eafak_Pavey

https://www.yalvacabi.com/

https://maiotik.com/turkcenin-zenginlikleri-incelikleri/