Toprak Ana İncelemesi – Cengiz Aytmatov

Toprak Ana incelemesini buradan dinleyebilirsiniz.

İçerik Özeti

Türk dünyasının en önemli yazarlarından Cengiz Aytmatov’un Toprak Ana romanını inceleyeceğiz.

Kitap Hakkında Bilgiler

Çevirmen: Refik Özdek
ISBN: 9789754371543
Dil: Türkçe
Sayfa Sayısı: 136
Cilt Tipi: Karton Kapak
Kağıt Cinsi: Kitap Kağıdı
Boyut: 12 x 19.5 cm

Cengiz Aytmatov Kimdir?

Cengiz Aytmatov, 1928 yılında Kırgızistan’da dünyaya geliyor. Babası üst düzey bir devlet adamı annesiyse bilindik bir tiyatro sanatçısı. İyi eğitimli bir aileden gelmesine rağmen gençliği sıkıntılar içinde geçiyor. Kırgızistan o yıllarda SSCB’nin sınırları içinde yer almakta ve Cengiz Aytmatov’un babası, bu nedenle Stalin’in başa geçmesiyle 1938 yılında tutuklanarak kurşuna diziliyor. Naaşını bile ailesine teslim etmiyorlar. Amcası polisler tarafından evden götürüldükten sonra bir daha izine rastlanmıyor. Aile takip altına giriyor. Annesi ciddi hastalıklarla boğuşuyor.

Derken II. Dünya Savaşı patlak veriyor. Kırgızistanlı genç ve yetişkin erkeklerin çoğu savaşa gittiği için çocuklara büyük iş düşüyor. Aytmatov da birçok Kırgız çocuk gibi çalışmaya başlıyor. Bu dönemde Toprak Ana romanında da anlatıldığı üzere yaşlı çocuk demeden herkes bir işin ucundan tutuyor. Cengiz Aytmatov da henüz on dört yaşındayken tarım makinelerinin sayımıyla ilgili bir büroda çalışmaya başlıyor.

Daha sonra Veterinerlik eğitimi almak için Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e gidiyor. Ancak bu dönemde yazdığı Gazeteci Cyudo hikayesi Rusça’ya çevrilip yoğun ilgi görünce Moskova Edebiyat Fakültesi’nin kapıları açılıyor ve 1956 yılında Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne geçiyor.

Yazdığı öyküler ve romanlarla büyük bir üne kavuşuyor. 1957 yılında Sovyet Yazarlar Birliği’ne üye olarak kabul edilmesinin ardından 1963’te Lenin Edebiyat Ödülünü de alıyor.

Yaşamı boyunca Kırgız kimliğini korumak için gayret veren Cengiz Aytmatov, SSCB’de de birçok üst düzey görevlerde bulunuyor. 2008 tarihinde ise böbrek yetmezliği tedavisi nedeniyle gittiği Almanya’da yaşama gözlerini yumuyor.

Toprak Ana’nın Özeti

Dünya Savaşı’ndan önce Kırgızistan’ın kırsalındaki bozkırlarda çalışırken birbirlerine âşık olan Tolgonay ve Suvankul evlenirler. Orta yaşlarına kadar güzel bir yaşam sürerler. Üç çocukları olur. Zaman geçer eve bir de gelin gelir. Ancak sonra tam ekinler toplanmak üzereyken tarlaya giren bir biçerdöver gibi gelir savaş. Sapı samanı ayırmadan darmadağın eder yaşamlarını.

Evin tüm erkeklerini kaybeder Tolgonay, bir geliniyle kalır. Ancak yılmaz. Savaşta hem orduyu beslemek gerekir hem de köylülerin açlıktan ölmesini engellemek. Canla başla çalışır.

Tüm bu süreçte kendi evladı gibi sevdiği gelininin başına gelenlerse kahredecektir onu. Bunun üzerine binlerce yıldır bozkırda yaşayan her insanın yaptığı gibi toprağa koşar Tolgonay. Yıllardır içinde tuttuğu dertlerini, toprak belleye belleye sertleşmiş avuçlarını yalnızca toprağa açar. Hem sevdiklerini bağrına bastığı hem de ekmeğini kazandığı toprağa.

Tolgonay tüm yaşadıklarını anlatır. Toprakla dertleşmeye başlar. Roman, Tolgonay’ın toprakla yaptığı bu dertleşmeden oluşmaktadır.

Toprak Ana’nın Konusu

Toprak Ana’nın konusu savaştır. Ancak romanda bu savaşın hangi savaş olduğu ya da kimin haklı kimin haksız olduğunu göremeyiz. Savaşın tüm azametiyle kendi tarlasında ekinlerini yetiştiren sıradan insanları bile ne büyük çaresizlikle karşı karşıya bıraktığını görürüz.

Diğer taraftan çalışkan Kırgızistan insanın toprakla kurduğu bağa tanık oluruz. Bu insanların yalnızca topraktan medet umduğu ve toprağa el açtığı gerçeğiyle yüzleşiriz. İnsan olmanın kolay, insan kalmanın zor olduğunu sezeriz.

Toprak Ana Alıntıları

Kısacık yaşamında, yüzbinlerce yıldır yeryüzünde duran toprak kadar bilgeleşen Tolgonay’ın belirlemelerini görürüz roman boyunca. Çocuğunu izlerken söyler aşağıdaki sözleri:

“İyilik, yola düşen, yoldan toplanan bir şey değildir. Tesadüfen ele geçen bir şey değildir. İnsan iyiliği ancak başkasından öğrenir.” – Sayfa 55

ya da geliniyle bir türlü yapamadığı konuşmayı anlatırken hisseder şunları:

Demiri nasıl tavında dövmek gerekiyorsa, çekiç darbelerini nasıl soğutmadan indirmek gerekiyorsa, her kelimeyi de öyle tam zamanında söylemek gerekiyordu. O anı geçirince söz soğuyor, katılaşıyor, insanın yüreğine taş gibi oturuyor ve bu ağırlığı kaldırıp atmak hiç de kolay olmuyor. – Sayfa 60

Diğer taraftan Cengiz Aytmatov’un yazar sezgisi eşine az rastlanır bir sezgi. Bir ölümün şu biçimde anlatıldığını okumak insanın tüylerini diken diken ediyor.

“Yüzüne düşen kar taneleri erimiyordu.” – Sayfa 105

Ayrıca ilkelerle, devletlerle ve siyasetle dolu yaşamına rağmen romanından içeriye tek bir ideoloji ya da tez sızmıyor Aytmatov’un. Yalnızca insan gerçekliğine dayalı bir biçimde anlatıyor anlatacağını. Oğlu önünden geçip gidecek diye günlerce beklediği tren istasyonunda tren raylarına sarılan bir ananın öyküsünü şu biçimde seriyor önümüze:

“Aliman, düşüp kaldığım yere geldiği zaman kendi gözyaşlarında boğulmuş gibiydi. Eğilip beni kaldırmak istedi ama kaldıramadı. Hıçkıra hıçkıra ağlıyor, elleri kolları tiril tiril titriyor ve beni kaldıracak gücü bulamıyordu kendinde. O sırada, istasyonun kadın makasçısı da geldi. Bir Rus idi. O da bana tıpkı Aliman gibi “Ana! Ana!” diyor, beni kucaklıyor ve benimle birlikte ağlıyordu. Sonunda ikisi güçlerini birleştirip beni kaldırabildiler, raylardan uzaklaştırdılar.” – Sayfa 48

İnsanlık zor zamanlarda ortaya çıkıyor sevgili okur. Bir toplum topyekün büyük bir acı yaşıyorsa, insanlar o acıda ortaklaşıyor. Ayrışmalar ortadan kalkıyor. En korkunç durumların içinden böyle çıkıyor insanoğlu. Korkunç şeyler yaşıyor ama insan olduğunu anımsıyor.

Toprak Ana’nın Genel Değerlendirmesi

Toprak Ana, toprak kadar bilge bir kadının toprakla dertleşmesini ele alıyor. Biz onun yaşamına bu dertleşmeyle tanık oluyoruz. Bu anlatıcının kimliğini de ana karakterin kimliğiyle muazzam bir noktaya taşıyor ve anlattıklarını toprağa dönük olsa da aslında okura anlatan iki katmanlı bir anlatı yapısı sunuyor. Savaşın nasıl yıkıcı olduğunu, kimin haklı kimin haksız olduğuna değinmeden, hangi savaş olduğundan söz etmeden anlatıyor.

Cengiz Aytmatıov, hiçbir ideoloji ya da tez sızdırmadan yalnızca insan gerçekliğini anlatıyor romanında. Tüm bir halkın ortak olduğu acılardan, savaşa gönderilen çocukların dönmeyişinden, yeni evlilerin ayrılıklarından, geride kalan kadınların yaşadığı bunalımlardan söz ediyor.

Geride kalanların yaşadığı sorunlar benim aklıma Gülten Dayıoğlu’nun Geride Kalanlar adlı öykü kitabını da getirdi. Orada da Türkiye’den Almanya’ya işçi göçünde giden insanların arkasında bıraktıklarının yaşamı anlatılıyordu. Belki Toprak Ana’nın anlatısı kadar büyük değil ama insan gerçekliğine dokunmak ve insanı derinden etkileyen göç ve savaş gibi önemli konuları geride kalanları işlemeleri açısından ortak.

Bizim için Yaşar Kemal neyse sanırım Kırgızistanlılar için de Cengiz Aytmatov o. Yaşar Kemal Çukurova’yı, Cengiz Aytmatov Kırgızistan bozkırlarını anlatıyor.

Cengiz Aytmatov’un Diğer Kitapları

Cengiz Aytmatov, üretken bir yazar. Üstlendiği bürokratik ve önemli onlarca işe rağmen bu işlerinden içeri hiçbir ideoloji ya da siyaset sızdırmadan çok başarılı yapıtlar ortaya koymuş bir insan.

Dilimize de çevrilmiş kitaplarının sıralı tam listesi şöyle:

• Zorlu Geçit
• Yüzyüze
• Cemile
• İlk Öğretmenim
• Elveda Gülsarı
• Al Yazmalım
• Toprak Ana
• Kızıl Elma
• Beyaz Gemi
• Gün Olur Asra Bedel
• Dişi Kurdun Rüyaları
• Darağacı
• Kassandra Damgası
• Dağlar Devrildiğinde

Kaynaklar

https://www.cnnturk.com/

https://teis.yesevi.edu.tr/

https://maiotik.com/